Çariçe II. Yekaterina, Kırım Hanlığı’nı iktisaden çökertmek maksadıyla bir plan hazırlar. Bu planda, devlet politikası olarak kullandıkları Ortodoksluğun liderliği iddialarını da kullanacaklardır. Kendilerine göre, Osmanlı sınırları içinde kalan Hıristiyanların hamisi Rusya’dır. Rusya, hem yeni işgal ettikleri topraklara Hıristiyan nüfusu yerleştirerek toprakların değerlendirilmesini sağlayacak, hem olağanüstü hallerde askerlerine lojistik destek sağlayacak birimler kazanacak ve hem de Osmanlı ve Kırım Hanlığı sınırlarındaki Hıristiyan nüfusu kendi topraklarına çekerek onları iktisaden zayıflatacak, bu zayıflıktan faydalanarak o bölgeleri işgal edecek ve en son safhada savaşlarda, bu muhacirlerden rehber olarak faydalanacak veya bu muhacirler geldikleri bölgelere tekrar yerleştirilerek stratejik üstünlük ve politik destek sağlanacak.
Yukarda saydığımız nedenlerden dolayı II. Yekaterina, Kırım Hanlığı içinde bulunan Hıristiyanları, satın aldığı Kırım Hanı Şahin Giray ve çeşitli vaatlerle kandırdığı Hıristiyan dini liderlerin yardımıyla, hicret ettirir. 1779’da başlayan hareket 1780’de biter. Sadece Bahçesaray civarında 52 yerleşim merkezi boşalmış, Kırım Hanlığı iktisaden çökmüş ve hemen akabinde de Kırım Ruslar tarafından işgal edilmiştir. Bu yüzden Kırım Tatar Türkleri Şahin Giray’ı hiç sevmez ve hatta çocuklarına Şahin adını vermezler bile.
Kırım’dan 1780’de ayrılan Urum ve Rumeyler, dini liderleri İgnatiyev de dahil olmak üzere çok zorlu bir göç gerçekleştirmiş, büyük çoğunluğu hastalık ve soğuğa yenik düşmüş, hayatını kaybetmişti. Bu göç hadisesi ile ilgili olarak ‘Ortodoks Türkler Urumlar’ kitabımızda tarihi vesikalar ve yazışmaların tercümelerini bulabilirsiniz. Urum ve Rumeylerin günümüzdeki toplam nüfusu 200.000 kadar olup, bunlardan Urumların nüfusu 120-130.000 civarındadır.
Urumlar ve Rumeyler, Kırım’dan ayrıldıkları yerlerin adlarını Preazovya (Azakönü)’daki yeni yerleşim merkezlerine taşımışlar ve yeni yerleşim merkezlerine de bu adları vermişlerdir. Bu adlardan Yalta, Urzuf, Eski Kırım, Beşev, Gürcülü, Kamar, Bagatır, Manguş, Karani adları zikredilebilir. Her yerleşim merkezinin, Çarlık döneminde verilmiş bir arması vardır. Aynı zamanda her yerleşim merkezinde bir etnografya müzesi bulunmaktadır. Ukrayna hükümeti onların azınlık haklarını tanımış ve güvence altına almıştır.
Urumlar üzerine halen Kazakistan’da yaşayan ve orada Deşt-i Kıpçak diye bir enstitünün başkanlığını yapan Aleksandır Garkavets, Mariupol Üniversitesi Tarih Fakültesi dekanı İrina Panamerova, Alman General Otto Blau, Hartahay, Grigoroviç, Jirmunskiy, Krımskiy, Kandaraki, Serafimov, Yali, Çernişeva, J. Nemeth, Eckman, Drimba gibi bilim adamları çalışmışlardır.
Urumlar ve Rumeyler farklı iki toplumdur. Bunlardan Urumlar, Kıpçak ve Oğuz Türklerinin karışımından meydana gelmiştir. Rumeyler ise etnik ve genetik olarak içinde Türklerin de bulunduğu bir halklar macunudur. İçlerinde Grekler, Cenevizliler, Latinler ve diğer halklar da vardır.
Urumlar ilk geldiklerinde, başlarındaki dini lider onları Grek dili öğrenmeye ve ibadetlerini de bu şekilde yapmaya özendirmek istemiş. Ancak halkın büyük tepkisini alınca kısmi olarak geri çekilmek zorunda kalmış. O günlerde Urumlar için bastırılan İncil Grek alfabesi ile ve Urum Türkçesiyle elimizde mevcuttur. Basım yeri Astrahan’dır.
Urum ve Rumeylerin bugün yaşadığı alanları: Ukrayna’nın Donetsk Eyaleti Mariupol şehri, Gürcistan’ın Tselka bölgesi, Kazakistan’ın Kentav şehri ve Yunanistan’ın Selanik bölgesidir. Ancak bunların tamamı Kırım’dan ayrılan Urumlar değildir. Anadolu’dan ayrılan Urumlar da vardır. Yine Ortodoks Türkler Urumlar adlı çalışmamızda onların adetleri, gelenekleri, lakapları, mani ve türküleri, müzik zevkleri, doğum, düğün ve ölüm adetleri, topografı adlandırmaları, etnografyaları hakkında oldukça geniş bilgi de bulabilirsiniz. Bu insanları sima itibariyle Anadolu insanından ayıramazsınız.
Ukrayna’nın Donetsk Eyaleti bir maden ve kömür şehri ve aynı zamanda eyalet merkezidir. Bu eyalet merkezine bağlı Mariupol ise demir çelik fabrikaları ve limanıyla ünlüdür. Yaklaşık olarak 600.000 insan yaşamakta olup Sovyetler Birliği dönemindeki adı Zhdanov’dur. Geçim kaynakları olarak tarım ve hayvancılık yanı sıra madenciliktir.
Urum Türkçesi’nde bazı hallerde k sesi t sesine, g sesi de d sesine döner. Ukrayna Urumlarının dili Kırım Tatar Türkçesine benzer. Bazı köylerde Kıpçak Türkçesi unsurları, bazı köylerde de Oğuz Türkçesi unsurları ağır basar. Bazı köylerde ise karma bir Türkçe hakimdir. Burada zikrettiğimiz köylerin nüfusu 3-7 bin arasındadır. Yani küçük bir kasaba şeklindedir. Şehir yerleşimi haricinde güler yüzlü insanlarıyla küçük bir Anadolu kasabasından da farkı yoktur.
Özel arşivimizde Urumlar ile ilgili çok geniş yazılı, sözlü ve görüntülü materyal olup bunları yayınlamaktayız. Son zamanlarda bu konu üzerine bir hayli kişi eğilmektedir. Dikkat edilmesi hususların başında gelen ise kavram ve ifade kargaşasının yapılmamasıdır. Bazı kişiler, konu hakkında pek bilgileri olmadığı halde, bizim yayınlarımızdan özetle bilgi aktarıp, bizim kaynaklarımızı sanki kendisi görmüş gibi yazmaktadır. Bu kişiler de lütfen bizimle diyaloga girsinler. Malzeme ve materyallerimizi ve dahi diğer arşiv belgelerimizi kimseden kıskanmayız. İlanen duyurulur vesselam.